مالیات تکلیفی چیست و چگونه محاسبه می شود؟

مالیات تکلیفی چیست چگونه محاسبه می شود؟ اگر بخواهم به زبان ساده بگویم مالیات تکلیفی مالیاتی است که اخذ آن بر عهده شخص یا شرکت دیگری می باشد و قانون گذار آن را بر گردن دیگری انداخته است مانند مالیات حقوق که مقداری از حقوق ما توسط کارفرما کسر می شود و در پایان ماه به سازمان امور مالیاتی پرداخت می شود. حالا برای مفهوم بیشتر من کمی بحث را بیشتر باز کنم.

مفهوم عبارت “مکلف” و “می تواند” در قانون:

در قانون مالیات های مستقیم و بعضی مواد قانونی آن دو نمونه از انجام تکالیف را گفته است. گاهی تکالیفی که ارائه شده است باید ماموران مالیاتی رعایت کنند یا اینکه باید مودی به این تکالیف انجام وظیفه کند. خوب این تکالیف می توانند هر چیزی باشند منتهی نکته ای که خیلی مهم است این است که قانون گذار بعضی جاها گفته که “ سازمان امور مالیاتی ملکف است ” و بعضی جاها گفته “ سازمان امور مالیاتی می تواند ” . در قانون هر جا که گفته “سازمان امور مالیاتی ملکف است” یعنی سازمان وظیفه دارد به اجبار آن مواد قانونی را اجرا کند و در صورت عدم اجرا قانون گذار می تواند توبیخ کند یا اینکه مودی از ماموران مالیاتی بابت عدم اجرای آن به دادستانی انتظامی یا دیگر مراجع شکایت کنند.

اما در مواردی که قانون گذار گفته است “سازمان امور مالیاتی می تواند” یعنی به او اختیار داده است که بنا به شرایطی که دارد تصمیم گیری کند و می تواند امتیازات یا مجازات یا تکالیف آن ماده را لحاظ یا اینکه چشم پوشی کند چون در این قسمت قانون گذار به او اختیار داده است. مثلا در ماده 167 قانون مالیات های مستقیم این گونه آمده است:

ماده 167- “وزارت امور اقتصادی و دارایی یا سازمان امور مالیاتی کشور می‌تواند نسبت به مودیانی که قادر به پرداخت بدهی مالیاتی خود اعم از اصل و جریمه به طور یک­جا ‌نیستند از تاریخ ابلاغ مالیات قطعی بدهی مربوط را حداکثر به مدت سه سال تقسیط نمایید.”

مثلا در ماده بالا چون به سازمان اختیار داده است ممیز مالیاتی می تواند تا سه سال برای تقسیط همکاری کند یا اینکه نهایتا تا 5 ماه همکاری کند.

نکته مهم : برای انجام تکالیف از نظر قانون همیشه طرف حساب سازمان امور مالیاتی نیست، در برخی مواد گفته “مودی مکلف است” یا “اشخاص حقوقی … مکلفند” یا دگیر عناوین که باید به این نکته دقت نمایید.

خوب با توجه به این توضیحات بریم سراغ برخی مالیات های تکلیفی که باید انجام دهیم و هر کدام را توضیح دهیم. لطفا با ما همراه باشید.

انواع مالیات های تکلیفی

1- مالیات تکلیفی اجاره

مالیات تکلیفی اجاره یکی از مهمترین مالیات های تکلیفی است که تقریبا اکثر شرکت ها با آن درگیر هستند و باید نحوه انجام تکالیف آن را بدانند. در تبصره 9 ماده 53 قانون مالیات های مستقیم آمده است:

تبصره 9 ماده 53- وزارتخانه‌ها، موسسات و شرکت های دولتی و دستگاههایی که تمام یا قسمتی از بودجه آنها به وسیله دولت تأمین می‌شود، نهادهای انقلاب ‌اسلامی، شهرداریها و شرکتها و موسسات وابسته به آنها و همچنین سایر اشخاص حقوقی مکلف اند مالیات موضوع این فصل را از مال‌الاجاره‌هایی که ‌پرداخت می‌کنند کسر و تا پایان ماه بعد به ‌اداره امور مالیاتی محل وقوع ملک پرداخت و رسید آن را به موجر تسلیم نمایند.

یعنی در اینجا گفته شده که شرکت ها باید قبل از پرداخت اجاره، مالیات آن را محاسبه و کسر کنند و سپس مابقی اجاره را به موجر پرداخت کنند یعنی اگر 1 میلیون تومان اجاره می دهند اول باید مالیات آن را کسر کنند و سپس مابقی آن را به موجر پرداخت کنند. برای نحوه محاسبه و اطلاعات بیشتر در خصوص این ماده به مقاله تفسیر ماده ۵۳ قانون مالیات های مستقیم رجوع کنید.

2- مالیات تکلیفی حقوق

مالیات بعدی که قانون گذار تکلیف اخذ آن را بر عهده مودی گذاشته مالیات بر حقوق است که این نوع مالیات رایجترین نوع مالیات تکلیفی است. در این نوع مالیات تکلیفی باید میزان معافیت مالیاتی که در احکام مالیاتی قانون بودجه سنواتی هر ساله تصویب می شود محاسبه کنید و سپس مازاد آن را به عنوان مالیات حقوق از حقوق شخص کسر کرده و در پایان ماه بعد به سازمان امور مالیاتی پرداخت کنید که این روال تحت عنوان ارسال لیست حقوق انجام می شود و در صورتی که مالیاتی از طرف کارفرما کسر شود پرداخت می شود. در ماده 86 قانون مالیات های مستقیم صراحتا گفته:

ماده 86 – پرداخت کنندگان حقوق هنگام هر پرداخت یا تخصیص آن مکلف اند مالیات متعلق را طبق مقررات ماده (85)­ این قانون محاسبه و کسر و‌ تا پایان ماه بعد ضمن تسلیم فهرستی متضمن نام و نشانی دریافت‌کنندگان حقوق و میزان آن به اداره امور مالیاتی محل پرداخت و در ماه‌های بعد فقط ‌تغییرات را صورت دهند.

3- مالیات تکلیفی حق الوکاله

این نوع مالیات در مورد افرادی است که وکالت می کنند که البته نوع وکالت می تواند وکیل دادگستری باشد یا اینکه شخصی باشد که برای او وکالت نامه جهت امور مالیاتی صادر شده است. در ادامه به این ماده جزئیات بیشتری را بررسی می کند که اگر تمایل دارید اطلاعات بیشتری از آن داشته باشید می توانید به مقاله نحوه محاسبه مالیات حق الوکاله مراجعه کنید و از محاسبه آنلاین آن نیز استفاده کنید.

ماده 103 – وکلای دادگستری و کسانی که در محاکم اختصاصی وکالت می‌کنند مکلفند در وکالت­نامه‌های خود رقم حق‌الوکاله‌ها را قید نمایند و معادل‌پنج درصد (5%) آن بابت علی‌الحساب مالیاتی روی وکالت­نامه تمبر الصاق و ابطال نمایند.

4- مالیات تکلیفی اشخاص حقوقی خارجی

بخشی از ماده 107 قانون مالیات های مستقیم آمده است:

“پرداخت‌کنندگان وجوه مذکور در این ماده مکلفند در هر پرداخت، مالیات‌ متعلق را با توجه به مبالغی که از اول سال تا آن تاریخ پرداخت‌ کرده‌اند کسر و تا پایان ماه بعد به اداره امور مالیاتی پرداخت کنند”

5- مالیات تکلیفی مضاربه

برای مالیات تکلیفی مضاربه در قانون 102 مالیات های مستقیم احکام آن گفته شده است که به شرح زیر است:

ماده 102ـ در مضاربه‌، عامل (مضارب‌) مکلف است در موقع ‌تسلیم اظهارنامه علاوه بر پرداخت مالیات خود مالیات درآمد سهم ‌صاحب سرمایه را بدون رعایت معافیت ماده (101) این قانون کسر و به عنوان مالیات علی‌الحساب صاحب سرمایه به حساب مالیاتی ‌واریز و رسید آن را به ادارة امور مالیاتی ذیربط و صاحب سرمایه ارائه ‌نماید.

تبصره ـ در صورتی که صاحب سرمایه بانک باشد تکلیف‌کسر مالیات صاحب سرمایه از عامل یا مضارب ساقط است‌.

6- مالیات تکلیفی موسسات بیمه

در تبصره 5 ماده 109 قانون مالیات های مستقیم اخذ مالیات تکلیفی مربوط به شرکت های بیمه را اینگونه تشریح کرده است:

تبصره 5 – موسسات بیمه خارجی که با قبول بیمه اتکایی از موسسات بیمه ایرانی تحصیل درآمد می­نمایند مشمول مالیاتی به نرخ دو درصد (2%) حق‌بیمه دریافتی و سود حاصل از سپرده مربوط در ایران می‌باشند. در صورتی که موسسات بیمه ایرانی در کشور متبوع موسسه بیمه‌گر اتکایی دارای‌ فعالیت بیمه بوده و از پرداخت مالیات بر معاملات اتکایی معاف باشند، موسسه مزبور نیز از پرداخت مالیات دولت ایران معاف خواهد شد. موسسات ‌بیمه ایرانی مکلف­ اند در موقع تخصیص حق بیمه به نام بیمه‌گر اتکایی خارجی مشمول مالیات موضوع این تبصره، دو درصد (2%) آن را به عنوان مالیات بیمه‌گر اتکایی کسر نمایند و وجوه کسر شده در هر ماه را تا پایان ماه بعد به ضمیمه صورتی حاوی مشخصات بیمه‌گر اتکایی و حق بیمه متعلق به اداره امور مالیاتی مربوط ارسال و وجه مزبور را به حساب مالیاتی پرداخت نمایند.

7- مالیات تکلیفی تکلیف مدیران تصفیه

در ماده 116 قانون مالیات های مستقیم در مورد اشخاص حقوقی که انحلال ثبت کرده اند سخن گفته و تکلیف آن ها را صراحتا بیان کرده است:

ماده 116ـ مدیران تصفیه مکلف اند ظرف شش ماه از تاریخ انحلال (تاریخ ثبت انحلال شخص حقوقی در ادارة ثبت شرکتها) اظهارنامة مالیاتی مربوط به آخرین دورة عملیات شخص حقوقی را براساس مادة (115) این قانون تنظیم و به ادارة امور مالیاتی مربوط ‌تسلیم و مالیات متعلق را پرداخت نمایند.

8- مالیات تکلیفی نقل و انتقال سهام

در ماده 143 قانون مالیات های مستقیم در مورد نقل و انتقال سهام گفته شده که تکلیف اخذ مالیات با کسی است که سهام را انتقال می دهد:

تبصره 1- از هر نقل و انتقال سهام و سهم‌الشرکه و حق تقدم سهام و سهم­‌الشرکه شرکا در سایر شرکتها مالیات مقطوعی به میزان چهار درصد (4%) ‌ارزش اسمی آنها وصول می‌شود. از این بابت وجه دیگری به‌ عنوان مالیات بر درآمد نقل و انتقال فوق مطالبه نخواهد شد. انتقال دهندگان سهام و ‌سهم‌­الشرکه و حق تقدم سهام مکلفند قبل از انتقال، مالیات متعلق را به حساب سازمان امور مالیاتی کشور واریز کنند.

ادارات ثبت یا دفاتر اسناد رسمی مکلف­اند در موقع ثبت تغییرات یا تنظیم سند انتقال حسب مورد گواهی پرداخت مالیات متعلق را اخذ و ضمیمه پرونده‌ مربوط به ثبت یا انتقال کنند.

تبصره 2 – در شرکت­های سهامی پذیرفته شده در بورس اندوخته صرف سهام مشمول مالیات مقطوع به نرخ نیم درصد (5/0%) خواهد بود و به این‌درآمد مالیات دیگری تعلق نمی‌گیرد. شرکتها مکلف­ اند تا پایان ماه بعد از تاریخ ثبت افزایش سرمایه آن را به حساب سازمان امور مالیاتی کشور واریز‌کنند.

9- مالیات تکلیفی پزشکان

بند ک تبصره 6 قانون بودجه 98 ـ کلیه مراکز درمانی اعم از دولتی، خصوصی، وابسته به نهادهای عمومی غیردولتی، نیروهای مسلح، خیریه‌ها و شرکتهای دولتی مکلفند ده­درصد(۱۰%) از حق‌الزحمه یاحق‌العمل پزشکی پزشکان را که به موجب دریافت وجه صورتحساب‌های ارسالی به بیمه‌ها و یا نقداً از طرف بیمار پرداخت می‌شود به عنوان علی­الحساب مالیات کسر کنند و به نام پزشک مربوط تا پایان ماه بعد از وصول مبلغ صورتحساب به حساب سازمان امور مالیاتی کشور واریز کنند. مالیات علی‌الحساب این بند شامل کلیه پرداختهایی که به عنوان درآمد حقوق و کارانه مطابق بند «الف» این تبصره پرداخت و مالیات آن کسر می‌شود، نخواهد بود.

البته در قانون بودجه سال 99 هم به این مورد اشاره شده است که به شرح زیر است:

تبصره ۶ بند ح قانون بودجه 99- کلیه مراکز درمانی اعم از دولتی، خصوصی، وابسته به نهادهای عمومی، نیروهای مسلح، خیریه‌ها و شرکتهای دولتی مکلفند ده‌درصد (۱۰%) از حق‌الزحمه یا حق‌العمل پزشکی پزشکان که به‌موجب دریافت وجه صورتحساب‌های ارسالی به بیمه‌ها و یا نقداً از طرف بیمار پرداخت می‌شود به‌عنوان علی‌الحساب مالیات کسر کنند و به نام پزشک مربوط تا پایان ماه بعد از وصول مبلغ صورتحساب به حساب سازمان امور مالیاتی کشور واریز کنند. مالیات علی‌الحساب این بند شامل کلیه پرداخت‌هایی که به‌عنوان درآمد حقوق و کارانه مطابق جزء (۲) بند (الف) تبصره (۱۲) اين قانون پرداخت و مالیات آن کسر می‌شود، نخواهد بود. حکم ماده (۱۹۹) قانون مالیات‌های مستقیم در اجرای این بند جاری می‌باشد.

برای اطلاعات بیشتر و دقیقتر می توانید به مطلب مالیات تکلیفی پزشکان مراجعه کنید و همچنین به قسمت قوانین مهم مالیاتی مراجعه کنید.

محاسبه مالیات تکلیفی

خوب تا اینجای کار با مالیات تکلیفی و انواع آن آشنا شدیم. برای محاسبه مالیات تکلیفی بستگی به نوع تکلیفی که قانون گذار برای ما در نظر گرفته است متفاوت است اما عموما به این شرح است که مالیات را باید شخص یا شرکتی کسر کند که خدماتی ارائه می کند. مثلا در نقل و انتقال سهام تکلیف کسر و پرداخت مالیات با شخصی است که انتقال دهنده است. یا در مورد مالیات حقوق تکلیف کسر و پرداخت مالیات با شخصی است که حقوق را پرداخت می کند و در مورد مالیات تکلیفی اجاره و… هم به همین گونه است.

نحوه پرداخت مالیات تکلیفی

برای پرداخت مالیات تکلیفی در تمامی موارد در قانون مالیات های مستقیم گفته شده است که بعد از کسر مالیات مودی تا پایان ماه بعد فرصت دارد که آن را پرداخت کند. مثلا برای مالیات تکلیفی اجاره گفته شده که باید مالیات را از مبلغ مالیات کسر کند و تا پایان ماه بعد به حساب سازمان امور مالیاتی واریز کند. نحوه واریز به حساب سازمان امور مالیاتی هم به این گونه است که شما باید به نزدیکترین حوزه مالیاتی خود مراجعه کنید و درخواست فیش کنید و سپس آن را پرداخت کنید. متاسفانه تا این لحظه که این مطلب را می نویسم پرداخت مالیات تکلیفی به صورت الکترونیکی مهیا نشده است.

جریمه عدم پرداخت مالیات تکلیفی به شرح زیر است که در ماده 199 قانون مالیات های مستقیم بیان کرده است:

ماده 199- هر شخص حقیقی یا حقوقی که به ‌موجب مقررات این قانون مکلف به کسر و ایصال مالیات مودیان دیگر است درصورت تخلف از انجام وظایف مقرره علاوه بر مسوولیت تضامنی که با مودی در پرداخت مالیات خواهد داشت، مشمول جریمه‌ای معادل ده ‌درصد(10%) مالیات پرداخت نشده در موعد مقرر و دو­ و نیم­‌درصد(5/2%) مالیات به ازای هر ماه نسبت به مدت تأخیر از سررسید پرداخت، خواهد بود.

چنانچه مالیات توسط دریافت‌کننده وجوه پرداخت شود، دراین­صورت جریمه دو و نیم ‌درصد(5/2%) موضوع این ماده تا تاریخ پرداخت مالیات توسط مودی مزبور از مکلفین به کسر و ایصال مالیات، مطالبه و وصول خواهد شد.

تفاوت مالیاتی تکلیفی و عملکرد

برای اینکه تفاوت این دو را بتوانم خیلی شفاف برای شما عرض کنم بصورت موردی در ادامه توضیح می دهم:

مالیات تکلیفی: یعنی اخذ آن بر گردن شخص دیگری افتاده است و سازمان باید مالیات را از طریق آن شخص دریافت کند مانند مالیات تکلیفی اجاره که مستاجر اگر شرکت باشد باید مالیات اجاره را کسر کند و به سازمان پرداخت کند و نیازی نیست که خود موجر ماهانه مالیات را پرداخت کند.(هر چند که موجر باید اظهارنامه ارائه دهد.)

مالیات عملکرد: این نوع مالیات، مالیات بر درآمد است یعنی درامد شخص یا شرکت به هر میزانی که باشد باید اظهارنامه خود ابراز و اعلام کند و سپس آن را پرداخت نماید.

پس مالیات تکلیفی مالیاتی است که معمولا باید از چیزی کسر شود و این عمل به عهده گذاشته شده است ولی مالیات عملکرد از درآمد مودی محاسبه می شود.

ثبت حسابداری مالیات تکلیفی

ثبت حسابداری مالیات تکلیفی در روش های مختلف متفاوت است و بدلیل اینکه ثبت حسابداری مالیات تکلیفی طولانی و گسترده است بزودی مطلبی در این زمینه بصورت مفصل و کامل تهیه می کنیم.